Preoperatief onderzoek is aangewezen wanneer het aantal bloedplaatjes minder dan 50.000/mm³ bedraagt, omdat dit gepaard gaat met een verhoogd risico op bloedingen. Bij een bloedplaatjesaantal lager dan 10.000/ml bestaat er een zeer groot risico op ernstige bloedingen. Na toediening van chemotherapie is controle noodzakelijk vanwege mogelijke trombocytopenie als bijwerking. Onderzoek wordt ook uitgevoerd bij tekenen van purpura of verhoogde bloedingsneiging. In het geval van sepsis door Gram-negatieve bacteriën is controle essentieel vanwege het risico op gedissemineerde intravasculaire coagulopathie (DIC). Bij patiënten met levercirrose wordt regelmatig een trombocytenonderzoek uitgevoerd vanwege het verhoogde risico op stollingsstoornissen.

Trombocyten worden aangemaakt in het beenmerg door megakaryocyten en circuleren in het bloed als kernloze schijfjes. Deze cellen synthetiseren diverse stoffen, waaronder ADP, serotonine, prostaglandinen, calcium, plaatjesfactor 4, fibrinogeen en factor V.

Trombocyten spelen een belangrijke rol in verschillende processen. Bij de hemostase zorgen hun oppervlaktestructuren voor de activatie van diverse stollingsfactoren (X, VIII, V, II), wat leidt tot de vorming van trombine en uiteindelijk fibrine. Bij bloedingen hechten de trombocyten zich, via factor VIII, aan het beschadigde bloedvat, aggregeren en activeren de stollingssystemen om de bloeding te stelpen. Daarnaast dragen trombocyten bij aan inflammatoire reacties door het afgeven van stoffen zoals serotonine, prostaglandinen en calcium.

Een verhoogd aantal bloedplaatjes kan worden gezien bij inflammatoire syndromen, neoplasieën en myeloproliferatieve aandoeningen zoals essentiële trombocytose. Het beenmerg kan gestimuleerd worden om meer bloedplaatjes aan te maken, bijvoorbeeld na een acute bloeding. Na een splenectomie treedt vaak een toename van bloedplaatjes op, aangezien de milt een belangrijke rol speelt bij de opslag en afbraak ervan.

Een verlaagd aantal bloedplaatjes kan te wijten zijn aan pseudotrombopenie door aggregatie van trombocyten in EDTA-bloedafnamebuizen. Daarnaast kan beenmergschade een rol spelen, bijvoorbeeld door bestraling, toxische stoffen zoals benzeen of tolueen, medicatie (zoals chemotherapie, chlooramfenicol, fenylbutazon en alcohol) of infiltratie door maligniteiten (zoals leukemie of myeloom). Hypersplenisme, geassocieerd met aandoeningen zoals cirrose, leukemie, lymfoom, sarcoïdose of tuberculose, kan ook leiden tot trombocytopenie. De aanwezigheid van antistoffen tegen trombocyten, zoals bij immunologische stoornissen of idiopathische trombocytopenische purpura (ITP), kan een belangrijke oorzaak zijn. Andere oorzaken zijn trombotische trombocytopenische purpura (TTP) en gedissemineerde intravasculaire coagulopathie (DIC).

Pseudotrombopenie moet worden uitgesloten bij onverwachte lage bloedplaatjesaantallen door herhaling van de test met een citraatbloedbuis. Hoewel zeldzaam, kan hetzelfde fenomeen ook in citraatbuizen optreden. In dergelijke gevallen kan een herhaaltest met een heparinetube overwogen worden om interferentie door anticoagulantia te vermijden.